Bütçe açıklarının monetizasyonu, bir yandan hükümete enflasyon yoluyla gelir sağlarken; diğer yandan da vergi gelirlerinin reel değerinde ...
Bütçe açıklarının monetizasyonu, bir yandan hükümete enflasyon yoluyla gelir sağlarken; diğer yandan da vergi gelirlerinin reel değerinde azalışa neden olmaktadır. Son yirmi yıla kadar ihmal edilmiş bu konuyu ilk kez ele alan Julio Olivera’dır. Olivera, enflasyonun vergi gelirlerinin reel değerini aşındıracağı tezini ortaya atmıştır. Olivera, Latin Amerika ülkelerinin 1950 ve 1960’larda yaşadıkları kronik enflasyon deneyimlerinin kritiğini yaparken vergi tahsilat sürelerinin uzunluğundan söz etmiş ve enflasyonun vergilerin reel değerini düşüreceğini; sonuçta da enflasyonist finansmanın bütçe açıklarını azaltmak bir yana, büyüteceğini ileri sürmüştür.
Önceleri literatürde pek fazla önemsenmeyen bu iddia, Vito Tanzi’nin 1977 ve 1978’de yapmış olduğu iki farklı çalışmaya konu olmuştur. Söz konusu iki çalışmasında Arjantin’i baz alan Tanzi, bu ülkede vergilerin ortalama tahsilat süresini belirlemeye çalışmış ve bu ülkede enflasyonun vergi gelirlerinin reel değeri üzerindeki etkisini analiz etmiştir. Yaptığı çalışmalar sonucunda Olivera’nın tezini destekleyici bulgulara ulaşan Tanzi, enflasyonun gelişmekte olan ülkelerde vergi gelirlerini olumsuz yönde etkilediğini ortaya koymuştur. Son otuz yılda özellikle yüksek enflasyonun yaşandığı gelişmekte olan ülkeler arasında bir hayli popülerlik kazanan iddia, iktisat-maliye literatürüne Olivera Tanzi etkisi olarak girmiştir.
Gelişmekte olan ülkelerin vergi sistemlerinin yapısal özelliklerine dikkati çeken Tanzi, bu ülkelerde gelişmiş ülkelerin aksine vergi sisteminin inelastik [esnek olmayan] bir yapı sergilediğini ve vergi tahsilat sürelerinin uzun olduğunu vurgulamıştır. Tanzi’ye göre enflasyonun vergi gelirlerinin reel değeri üzerindeki etkisi, temelde şu üç unsura bağlı olarak değişmektedir:
- Vergilerin tahsilat süresinin uzunluğu
- Vergi sisteminin esnekliği
- Enflasyon oranı
Bu üç faktör, enflasyonun vergi gelirleri üzerinde nasıl ve ne yönde bir etki yapacağını belirlemektedir. Diğer değişkenler sabitken vergilerin ortalama tahsilat süresi ne kadar uzunsa enflasyonun vergi gelirlerinin reel değeri üzerindeki aşındırıcı etkisi o kadar fazla olacaktır. Tabi ki bu etkinin büyüklüğünü belirleyen unsur enflasyon oranı olacaktır. Yüksek enflasyon ortamında vergi tahsil süresinin uzun olması, vergi gelirlerini azaltıcı bir etki yapmaktadır. Bunun yanında, vergi sisteminin esnekliğinin düşük olması da vergi gelirlerini azaltarak bütçe açıklarının büyümesine neden olmaktadır. Şu halde enflasyonun vergi gelirlerinin reel değeri üzerindeki etkisi, iki unsurun vergi sistemi üzerinde meydana getirdiği toplam etkiye bağlı olarak değişecektir. Vergi tahsilat sürelerinin uzunluğuna bağlı olarak vergilerin reel değerinde meydana gelebilecek azalma, esnekliği yüksek vergilerin yaratacağı gelir artışından fazla olduğu müddetçe enflasyonun net etkisi vergi gelirlerini azaltıcı yönde olacaktır.
